Jutro nie będzie lepiej: "Małe życie" Hanya Yanagihara

Męska przyjaźń to ponoć m ę s k a sprawa. Co nie znaczy, że nie można - i nie warto - przyjrzeć się jej kobiecym okiem. Zwłaszcza, gdy robi się to tak, jak Hanya Yanagihara, autorka "Małego życia".

Oto oni: czwórka przyjaciół z college'u. Dobiegają trzydziestki i rozpoczynają prawdziwe życie w Nowym Jorku, mieście skażonym (o)presją szczęścia. JB - artysta-malarz, Willem - niespełniony (jeszcze) aktor, architekt Malcolm i Jude, poważny i skryty, dla którego przyszłość zarezerwowała miejsce na szczycie adwokackiego światka. "Małe życie", literackie wydarzenie minionego roku za Wielką Wodą, zaczyna się jak wiele powieści o dorastaniu - Yanagihara prześwietla problemy młodości, a jej bohaterowie zmagają się z uczuciami, seksualnością, pracą, problemami finansowymi i lokalowymi. Ale ta historia, rozegrana na ponad ośmiuset stronach, jest inna niż wszystkie. Choćby dlatego, że zaczyna się tam, gdzie inne się kończą: bohaterowie Yanagihary są młodzi, ale już nie najmłodsi, zaliczyli beztroskę studenckich lat, a przed nimi życie w praktyce - jak się okaże, wcale nie takie małe. Potężne dzieło pisarki hawajskiego pochodzenia, na przekór tytułowi, poraża fabularnym i emocjonalnym rozmachem. Czytelnik przygląda się perypetiom JB, Willema, Malcolma i Jude'a przez kilka długich, powieściowych dekad, wypełnionych po brzegi drobnymi sprawami i zdarzeniami, które tworzą codzienność.  

"Małe życie" jest jak fotograficzny aparat z wielokrotnym zoomem: oko powieściowej kamery to przybliża, to oddala wybrane postaci, pozwalając czytelnikowi poznawać je po kawałku - i składać jak puzzle. Po serii migawek z życia całej czwórki, światło zostaje rzucone na jedną postać - i to ona zyskuje odtąd status głównego bohatera. Jude, bo o nim mowa, skrywa bolesną tajemnicę: "incydent" z przeszłości zawładnął jego duszą i ciałem. Mężczyzna cierpi na ataki bólu, pokusą są dla niego ostre narzędzia, zapałki i schody, z których można się rzucić, aby poczuć ból inny niż ten, który niesie przeszłość. Balast jego bolesnego dzieciństwa odsłania się przed czytelnikiem w retrospekcjach - ale nie jest to wiedza, która niesie ukojenie.

Powieść o męskiej przyjaźni pod piórem Yanagihary zamienia się w studium traumy silniejszej od życia. Nie pomaga nawet fakt, że dorosłość Jude'a to sukcesy, drugie szanse i dary losu. Bo czy to nie łaska, mieć przyjaciół, którzy opatrzą rany, uleczą infekcje, podadzą rękę, gdy wraca ból? A dostać nowych rodziców zamiast kolejnego sierpowego od życia - czy to nie wystarczająca nagroda za parszywy start?

"Czy to nie cud zostać adoptowanym w trzydziestym roku życia, znaleźć ludzi, którzy kochają cię tak bardzo, że chcą cię nazwać swoim synem? Czy to nie cud przeżyć traumę niemożliwą do przeżycia? Czy nie jest cudem sama przyjaźń - znalezienie drugiej osoby, która samotny świat czyni mniej samotnym?" [1]

Yanagiharze udała się rzecz nieczęsta: pisząc o codzienności, udaje jej się czytelnika z jego własnej prozy życia wyrwać. I zanurzyć w morzu melancholii, mrocznym i uzależniającym. Gdy czyta się tę powieść - a gdy się zacznie, nie sposób przestać - niemal słychać tykanie emocjonalnej bomby zegarowej: cienie przeszłości robią się dłuższe i najpierw się czuje, a potem wie, że katastrofa to jedynie kwestia czasu, mierzonego ilością przewracanych z niepokojem stron.

Powieść Yanagihary, współczesna baśń o męskiej przyjaźni, jest ubrana w "kobiece" atrybuty: zamiast poklepywania po plecach i rywalizacji, mamy długie rozmowy, myśli i emocje. To jedyne "kobiece" elementy w "Małym życiu", z kobiecości w gruncie rzeczy wyjałowionym - poza opiekunką Jude'a z dzieciństwa, Julią - jego przybraną matką oraz kolejnymi dziewczynami Willema, nie ma tu bohaterek płci żeńskiej. A szkoda.

Książki upiększają rzeczywistość - albo zwyczajnie kłamią, mamiąc szczęśliwymi zakończeniami, zaciągając kurtynę na moment przed katastrofą. Ale nie "Małe życie". Ta powieść to wiwisekcja udręczonej duszy i rozliczenie z wyobrażeniem o uzdrowicielskiej mocy przyjaźni i miłości. To rzecz o sile i bezsilności przyjaźni, która przed cierpieniem uchronić nie potrafi. A przecież powinno być tak łatwo:

"Cała sztuka z przyjaźnią polega na tym, żeby znaleźć ludzi lepszych od siebie, nie inteligentniejszych, nie bardziej cool, ale lepszych, serdeczniejszych i bardziej wybaczających, a potem szanować ich za to, czego mogą cię nauczyć, i słuchać ich, gdy mówią coś o tobie samym, choćby i najgorszego... albo i najlepszego, to się zdarza; i ufać im, co jest najtrudniejsze ze wszystkiego. Ale też i najlepsze". [2]

Czy nie tak wyobrażamy sobie prawdziwą przyjaźń, jako altruistyczne uczucie, lek na całe zło? Ale przyjaźń - podobnie zresztą jak miłość - nie zwycięża wszystkiego. Kto sądzi inaczej, ten nie czytał "Małego życia".

Yanagihara, H. (2016). Małe życie. Wydawnictwo W.A.B., Warszawa
Tytuł oryginalny: A Little Life
Tłumaczenie: Jolanta Kozak
[1] Ibidem, str.  651;
[2] Ibidem, str. 242.