Galicja w sosie słodko-gorzkim: "Rozdarta zasłona" Maryla Szymiczkowa (Jacek Dehnel i Piotr Tarczyński)

Profesorowa Ignacowa Szczupaczyńska, samozwańcza krakowska śledcza, z Przemyśla importowana, powraca w niecierpliwie wyczekiwanym drugim tomie retro serii. Z przytupem! I znów, jak na akuratną mieszczkę przystało, ma multum spraw na głowie - zwłaszcza, że Wielkanoc Anno Domini 1895 za pasem, a służąca Karolcia złożyła wymówienie. I zniknęła bez śladu.

Tytuł pierwszego rozdziału "Rozdartej zasłony" Maryli Szymiczkowej - a właściwie: Jacka Dehnela i Piotra Tarczyńskiego - obiecuje, że rzecz zacznie się jak u Hitchcocka ("urodzonego wszakże cztery lata później" [1]). I słowa dotrzymuje: trup pojawia się w prologu, a profesorowa nie potrafi odmówić sobie kolejnej detektywistycznej przygody. Półtora roku po wyjaśnieniu zagadki morderstw w domu spokojnej starości, asystentka cesarsko-królewskiej policji znów jest na tropie. Obowiązki matrony bledną wobec ekscytującego śledztwa: Zofia porzuca śliwkowe powidła i starania o fotel dla Ignacego w Akademii Umiejętności.

Chciałoby się powiedzieć, że światek krakowskiego mieszczaństwa, proszonych herbatek i ploteczek, który tak zachwycał w "Tajemnicy Domu Helclów", przetrwał w nienaruszonym stanie - ale nie byłaby to prawda. W "Rozdartej zasłonie" Kraków pokazuje mroczne oblicze, a Szczupaczyńska, wyedukowana na podręczniku dla śledczych, rozpracowuje sieć handlarzy kobietami. I zamienia fikuśny kapelusik z piórkiem na kapeluszysko ze skrzydłem kruka, którego czerń lepiej pasuje do ciemnych galicyjskich sprawek. To już nie retro-fraszka ze zbrodnią w tle, to całkiem poważne śledztwo w jeszcze poważniejszej sprawie, które rozdziera zasłonę pozorów i pokazuje miasto szpetne niczym twarz Mańki Pomidor, damy lżejszych obyczajów:

"Czy to możliwe, żeby w Krakowie, mieście dostojnych profesorów, wspaniałych fundacji, niezliczonych kościołów i klasztorów, nabożnych procesji z relikwiami świętego patrona, kryło się tyle plugastwa? Miasto odkrywało przed nią teraz zupełnie inne oblicze: ciemne, brutalne, niezrozumiałe. Zakłamani ojcowie rodzin, małe domki na peryferiach, bezwzględni rajfurzy, młode wiejskie dziewczyny, które po paru latach zamieniają się w zniszczone do cna, trawione niezliczonymi chorobami wraki". [2]

Zofia zstępuje do galicyjskiego przedpiekla, a Dehnel i Tarczyński ponownie wskrzeszają miasto Matejki, malując jego historyczno-obyczajowe tło z podziwu godną precyzją - przy okazji zdrapując patynę z pomnika beztroskiego "Krakówka". Czytelnik natomiast zyskuje okazję, aby odwiedzić dziewiętnastowieczną Galicję bez biletu - i bez wehikułu czasu. Może, wespół ze Szczupaczyńskimi, poczytać oryginalne wyimki z "Czasu", posłuchać anegdot, doświadczyć pogodowych kuriozów - sprawdzić, czy spadające na wiekowy gród gradowe kule przypominają gołębie jaja, czy włoskie orzechy. Ale przede wszystkim, może przyjrzeć się dzielnicom biedy, zakłamaniu i zamtuzom kwitnącym w gnijącym mieście. Historyczne kalendarium krakowskie ponownie staje się tłem dla literackiej fikcji: świadkujemy otwarciu pierwszego żeńskiego gimnazjum, fetujemy przyjazd Franciszka Józefa i przysłuchujemy się - ze zgrozą! - poglądom ówczesnych elit na kobiecą emancypację:

"Zamiast rozglądać się za pracą, niech się niewiasta obejrzy wkoło, bo rozległe pola leżą odłogiem, a nie sięga po kawałek chleba, który trzyma w ręku mężczyzna". [3]

Na tej samej zasadzie autorzy pozwalają Szczupaczyńskiej spotkać się Ignacym Daszyńskim i Karolem Estreicherem, legendarnym dyrektorem Biblioteki Jagiellońskiej, czy złożyć wizytę doktorowi Kurkiewiczowi, osobliwemu "płciownikowi", który ze stateczną matroną rozprawia o samieństwie i sprawia, że Zofii płoną uszy. Postaci zmyślone pojawiają się w "Rozdartej zasłonie" obok osobistości znanych z podręczników historii - i nie trzeba mieć detektywistycznej żyłki profesorowej, żeby dostrzec kunszt, z jakim autorzy zapewnili fikcji i prawdzie harmonijne w powieści współbytowanie.

Kryminalna zagadka, ciekawiej niż w pierwszym tomie podana, ma wszelkie walory - fałszywe tropy, zwroty akcji, zaskakujący finał - pozwalające na konkurowanie z rasowymi thrillerami. A Zofia? Ta sama i inna zarazem: spod dulszczyzny wystaje kawałek współczującej duszy, a inteligencja i spryt wykorzystane zostają w szlachetnym celu. Wynik śledztwa otworzy profesorowej oczy na sprawy, o których, zajęta stwarzaniem pozorów i rozstawianiem służby po kątach, nie miała pojęcia. Może nie zamieni się od razu w emancypantkę, ale w finałowej scenie pójdzie tam, gdzie chce - zamiast w kierunku wskazanym przez męską dłoń.
"Rozdarta zasłona" to wyborne literackie danie - smaczniejsze niż ulubiona przez Ignacego zupa z pulpecikami, cielęce kotlety przekładane gęsim pasztetem i bliny z wiśniami razem wzięte.

 ***

P.S. O "Tajemnicy Domu Helclów", pierwszym tomie przygód polskiej panny Marple, pisałam TUTAJ.

Szymiczkowa, M. (2016). Rozdarta zasłona. Społeczny Instytut Wydawniczy Znak, Kraków
Cykl: Maryla Szymiczkowa (tom 2)
[1] Ibidem, str. 15;
[2] Ibidem, str. 193;
[3] Ibidem, str. 120.