Wykolejona: "Dziewczyna z pociągu" Paula Hawkins

Jaki powinien być dobry thriller? Pasjonujący i pomysłowy, wiadomo. Pełen napięcia, nieprzewidywalny i porywający? Też. Tak się składa, że te pochlebne przymiotniki, wraz z rekomendacjami mistrzów gatunku, widzimy na okładce "Dziewczyny z pociągu", głośnego pisarskiego debiutu Pauli Hawkins. Czy można oprzeć się lekturze w obliczu takiej zachęty? Pewnie można, zwłaszcza, gdy się wie, jakiemu (marketingowemu) celowi ona służy, ale zarazem trudno, gdy za oknem wakacje i chciałoby się, dla odmiany, przeczytać coś lżejszego. Co więc sprawiło, że dla "Dziewczyny z pociągu" zarwał noc sam Mistrz Grozy, Stephen King?

Niełatwo o jednoznaczną odpowiedź. Powieść angielskiej dziennikarki, którą reklamuje się jako thriller psychologiczny (oczko wyżej niż "zwyczajny" kryminał), czyta się, owszem, świetnie, ale jej fabuła, streszczona w kilku zdaniach, wydaje się nieskomplikowana, żeby nie rzec - banalna. O ile zatem "niedzielni" amatorzy historii z dreszczykiem powinni być usatysfakcjonowani, o tyle wyjadacze gatunku mogą się rozczarować.

Poznajcie Rachel. Jej życie wypadło z torów: jest bezrobotną rozwódką po trzydziestce, a jej były mąż szczęściarzem z nową, wspaniałą rodziną. Rachel zdecydowanie zbyt często popija wino z papierowych kubków i nęka Toma esemesami, a gdy akurat tego nie robi, udaje przed swoją lokatorką - i przed samą sobą - że ma tak zwane normalne życie. Codziennie wsiada do pociągu na trasie Ashbury - Londyn, a potem włóczy się po bibliotekach i wraca do wynajmowanego pokoju. Z okien pociągu można wiele zobaczyć - na przykład młodą parę, która mieszka w domu przy kolejowych torach. Rachel projektuje scenariusz związku Jess i Jasona - bo tak ich w wyobraźni nazywa - i zazdrości im doskonałego życia, które sama straciła. Podglądanie nieznajomych przestanie być niewinną rozrywką, gdy Rachel, wracając jak zwykle pociągiem o siedemnastej pięćdziesiąt sześć, zobaczy Megan (czyli Jess ze swoich fantazji) w objęciach innego mężczyzny. Blond piękność z domu przy torach zniknie bez śladu tego samego dnia, w którym pijana Rachel pojawi się na Blenheim Road, w okolicy zamieszkanej przez podglądaną parę i swojego eks-małżonka. Zanik pamięci, urwany film, czarna dziura - nazwijcie to, jak chcecie, ale Rachel naprawdę nie pamięta, co wydarzyło się feralnej soboty. Wie jedynie, że pamiątką po tamtym wieczorze jest rozbita głowa i kilka siniaków. A może to ona, z niemałą pomocą alkoholu, zrobiła coś strasznego - coś, co ma związek z zaginięciem Megan Hipwell? Rachel próbuje łatać wspomnienia:

"Jeden fragment wspomnień prowadzi do następnego. Jakbym od wielu dni, tygodni i miesięcy błądziła w ciemności, by wreszcie się czegoś przytrzymać. Jakbym macała ręką po ścianie, szukając przejścia z pokoju do pokoju. Przesuwające się cienie zaczęły się wreszcie scalać i gdy oczy przywykły do mroku, coś zobaczyłam".*

Na uwagę zasługuje konstrukcja powieści - wydarzenia przedstawiono z dwóch perspektyw, z punktu widzenia Rachel i Megan. Czytelnik od początku przeczuwa, że linie czasu się przetną - a losy obu bohaterek splotą się w zaskakujący sposób. Przeplatanie perspektyw czasowych oraz dwugłos - a nawet trójgłos, bo wraz z rozwojem akcji swoją wersję zdarzeń opowiada również nowa żona Toma Wilsona - nie jest pomysłem nowym, ale Hawkins potrafi świetnie go wykorzystać, żeby podtrzymać tempo opowieści oraz ujawniać coraz to nowe szczegóły z życia bohaterek. Szybko okazuje się, że dziewczyna z pociągu i obserwowana przez nią nieznajoma mają ze sobą wiele wspólnego - obie są nieszczęśliwe i obie żyją przeszłością, uwikłane w sieć skomplikowanych związków, wokół których zaciska się oś powieściowej intrygi. "Dziewczyna z pociągu" wyróżnia się - na plus - z jeszcze jednego powodu: niewiele uwagi poświęca się w niej działaniom policji. Jak w każdym thrillerze, również i tutaj pojawia się para inspektorów - w typie schematycznych nieudaczników - ale tajemnica przestaje być tajemnicą nie za sprawą policji, a dzięki zaangażowaniu głównej bohaterki. Przeszłość Rachel rozwija się przed czytelnikiem powoli: dziewczyna odzyskuje stracone godziny, a kawałki pamięci, jak puzzle, powoli wskakują na swoje miejsce.
Pod przykrywką kryminalnej historii, w "Dziewczynie z pociągu" wybrzmiewa szereg pytań o naturę ludzkich związków i mechanizmy emocjonalnego uzależnienia, psychiczną manipulację, blaski i cienie małżeństwa i macierzyństwa i wreszcie - o istotę szczęścia. Dramatyczne losy bohaterek Hawkins biorą swój początek z emocji, co, przynajmniej częściowo, tłumaczy sukces książki: emocje opisane w najsłynniejszym thrillerze 2015 roku dotykają prozy życia - a na tej przecież znamy się wszyscy. I wszyscy jej doświadczamy.
"Dziewczyna z pociągu" jest powieścią pełną sprzeczności. Bohaterowie, nakreśleni zgrabną kreską, ostatecznie okazują się przewidywalnymi, przyciętymi na potrzeby gatunku postaciami. I mimo że łatwo domyślić się rozwiązania zagadki, to fakt ten, paradoksalnie, nie odbiera przyjemności czytania, a banalną w gruncie rzeczy fabułę rekompensuje wciągający styl i zwięzły, rzeczowy język. Wszystko to sprawia, że debiut Hawkins można uznać za sprawnie napisany, przyzwoity thriller - ale bez fajerwerków.
Co bowiem sprawia, że książkę uznajemy za dobrą? To, że szybko ją się czyta, że nie pozwala o sobie zapomnieć? Że zarywamy przez nią noce, z wypiekami na twarzy przewracając stronę za stroną, niepomni upływu czasu? Piękno jest w oku patrzącego, a decyzja o wartości książki - w oku jej czytelnika. Jeśli szukamy niezobowiązującej rozrywki, nic nie stoi na przeszkodzie, aby wsiąść do pociągu razem z Rachel. Nie będzie to podróż życia, ale przyjemna wycieczka - gwarantowana. Czasem nie trzeba nic więcej. Zwłaszcza w wakacje.

Hawkins, P. (2015). Dziewczyna z pociągu. Świat Książki, Warszawa
Tytuł oryginalny: The Girl on the Train
Tłumaczenie: Jan Kraśko 
[1] Ibidem, str. 277.