Śmiech nad przepaścią: "Interwencje 2" Michel Houellebecq

Różnica między Houellebecqiem-pisarzem a Houellebecqiem-feletonistą? Niewielka. W obydwu rolach francuski pisarz jest krytykiem współczesności. I w podobnie pesymistyczny sposób postrzega kondycję zanurzonego w niej - po uszy - homo sapiens. 

Trudno polemizować z tezą, obecną zarówno w jego powieściach, jak i w "Interwencjach 2" - zbiorze felietonów, wywiadów i prozatorskich drobiazgów, ukazujących się, w znakomitej większości, we francuskojęzycznej prasie i zbiorach literackich w latach 1992-2008 - zgodnie z którą "wszechświat oparty jest na separacji, cierpieniu i złu" [1]. Przyjemnie natomiast odkryć, że depresyjno-cyniczne emploi pisarza to nie wszystko. Houellebecq w "Interwencjach" jawi się jako nieśmiały marzyciel, który chciałby zamieszkać w bajce:

"Chciałbym uciec przed obsesyjną obecnością współczesnego świata; przenieść się do świata w stylu Mary Poppins, w którym wszystko byłoby dobre". [2]

Jednak zamiast bajki, dostajemy solidny zbiór felietonów, w którym stary, dobry Houellebecq godzi ogień z wodą: komentując nastawione na zysk i przyjemność sprężyny dzisiejszego działania, stawia filozoficzne pytania; obnażając obłudę, budzi i wstyd, i śmiech. Śmiech specyficzny, chichot znad przepaści, nad którą wszyscy stoimy. A Houellebecq interweniuje, pisząc o ulubionych książkach, filmach i muzyce, o religii, etyce hipermarketu i feminizmie; o tym, że czyta nie tylko "Przekroje glebowe" Alaina Robbe'a-Grilleta, ale również to, co uda mu się podejrzeć współpasażerom przez ramię podczas podróży paryskim metrem.
"Interwencje 2" to niebywały rozmach tematyczny i bodaj pierwsza okazja, dzięki której polski czytelnik ma szansę poznać pisarza od kuchni. Houellebecq nie unika osobistych tematów: udziela odpowiedzi na pytanie, czy dałby się sklonować, jak wyobraża sobie życie wieczne i do czego służą mężczyźni. Jest szczery, ironiczny - autoironiczny nawet, co widać w zawartych w "Interwencjach" wywiadach z pisarzem, które zaczynają się od pytań o książki ("Platformę" i "Poszerzenie pola walki"), a potem szybko dryfują w stronę tematów odleglejszych. I dobrze. Bo to w nich Houellebecq - przenikliwie spostrzegawczy, rozbrajająco śmieszny, ironicznie dowcipny - czuje się najlepiej. Jak w felietonie o formach współczesnej zabawy, którego lektura pozwoli przeżyć nudę towarzyskich spotkań ("Zawsze zakładać, że będzie się wracać taksówką i samotnie" [3]), lub wtedy, gdy prosto z mostu wyznaje, że nie lubi samego siebie ("Czuję do siebie niewiele sympatii, a jeszcze mniej szacunku; na dodatek sam siebie niezbyt interesuję" [4]). 

Celne puenty i komentarze pobudzają do refleksji, otwierają oczy, pokazują rzeczywistość bez filtra i lukru. Ale ich autor, pozbawiony złudzeń cynik-marzyciel, chwyta za serce najmocniej, gdy zwierza się ze swej miłości do książek - wspomina dziecięcy zachwyt nad Vernem, baśniami Andersena i "Klubem Pickwicka" Dickensa. Pozwala to odkryć kolejny wymiar porozumienia z pisarzem - czytelniczą wspólnotę:

"Teraz już wiem, że czytać będę do końca swoich dni - może przestanę palić, na pewno uprawiać seks, a rozmowy z innymi ludźmi stopniowo przestaną mnie bawić; nie potrafię jednak sobie wyobrazić siebie bez książki". [5]

Dla fanów Houellebecqa pozycja z gatunku niezbędnych, dla reszty - lektura uzupełniająca myślenie o świecie współczesnym. Dla wszystkich - przyjemność podobna do tej, której źródłem musi być, jak łatwo sobie wyobrazić, wyprawa do Las Vegas z milionem dolarów w kieszeni.

Houellebecq, M. (2016). Interwencje 2. Wydawnictwo Literackie, Kraków

Tytuł oryginalny: Interventions: Tome 2, Traces

Tłumaczenie: Beata Geppert

[1] Ibidem, str. 47;

[2] Ibidem, str. 54;

[3] Ibidem, str. 77;

[4] Ibidem, str. 183;

[5] Ibidem, str. 242.