Długie życie w krótkiej formie: "Niewierność nad wiernościami. Aforyzmy i mała proza" Andrzej Coryell

Chodzą słuchy, że ponoć nie boli i że jest przyszłością narodu. Myślenie, bo o nim mowa, polega na produkcji myśli, a te, wiadomo, bywają różne: przykre i pozytywne, natrętne i złote, logiczne i abstrakcyjne, makabryczne i samobójcze. Dziś ceni się myśli krótkie - zwięzłe formy, skąpo ubrane w kilka słów zaledwie, które trawi się szybko między jedną Pilną Sprawą a drugą. Aż dziw, że w świecie, w którym czas to pieniądz, a szybciej znaczy więcej, aforyzmy stanowią jedynie margines książkowych publikacji. Tę rynkową lukę wypełnia kolekcja sentencji Andrzeja Coryella pod przewrotnym tytułem "Niewierność nad wiernościami". Jej autor, człowiek wielu talentów: prozaik, malarz i rzeźbiarz, udowadnia, że krótka forma nie zawsze jest synonimem fraszki i błahostki.

W "Niewierności nad wiernościami" autor zaskakuje rozmachem tematów, które ubrał w aforystyczne ramy. Mamy tu, między wieloma innymi, tematycznie pogrupowane myśli o życiu i śmierci, o czasie, wszechświecie, piekle i raju, duszy i ciele, młodości, starości, przeszłości, przyszłości, o wojnie i pokoju, o erosie i miłości oraz - jakżeby inaczej - o kobietach i mężczyznach. Są rozdziały o wysokim ładunku surrealizmu, jak te o zasłonach bytu, ludożercach i krokodylach, ale i fani realizmu nie powinni być rozczarowani, bo znajdą tu krótkie myśli na temat postaci o historycznej i mitologicznej proweniencji (Święty Augustyn, Cezar, Homer, Odyseusz i Penelopa). Same tytuły rozdziałów prowokują do (u)śmiechu, a nawet jeśli okaże się, że nie nadajemy z autorem na tych samych humorystycznych falach, to przyznać trzeba, że mało kto zna aforyzmy o... czterech literach, stopie życiowej, dziwakach czy o sardynkach i szprotkach.

Zainteresowanie życiem we wszystkich przejawach i filozoficzno-poetyckie inklinacje to znaki rozpoznawcze Coryella-aforysty i cecha wspólna sentencji prezentowanych w tym wcale niekrótkim zbiorze. Nieważne: zmarszczki czy sumienie, koty czy meandry ludzkiego przeznaczenia, we wszystkich odsłonach autor puentuje rzeczywistość z dociekliwością i dowcipem. Choć to nie humor prowokujący do rubasznego chichotu, a raczej smoliście czarny dowcip, kryjący przypuszczenia o mrocznej naturze świata. Widać go, gdy Coryell pyta:

"Ile dioptrii ma oko Opatrzności?" [1],

lub gdy własne oko mruży i i stwierdza, że

"Dla śmierci nie istnieje martwy sezon". [2]

Jest bystrym obserwatorem rzeczywistości, tej codziennej, widzialnej, ale i tej, której dostrzec bez szkiełka nie sposób. Celuje w zadawaniu retorycznych pytań i stawia znaki zapytania tam, gdzie nie ma odpowiedzi.

"Należy trzymać się litery prawa. Tylko której?" [3],

docieka nie bez przyczyny, albo pochyla się z troską nad paradoksem życia, rzucając:

"Jak nie współczuć ślepym Narcyzom?" .[4]

Konstrukcja tych maksym oparta jest na błyskotliwych grach słownych i zabawie w skojarzenia, polega na szukaniu - i znajdowaniu - podobieństw i przeciwieństw. Te leksykalne zabiegi widać choćby w stwierdzeniach:

"Ślepy los ma sokoli wzrok" [5],

"I rodzaj męski, i żeński bywa nijaki" [6],

"Najlepsze są pocałunki językoznawcy" [7],

"Dla gęsi pisarz jest najdziwniejszym kolegą po piórze" [8],

czy

"Najdłuższy cień to cień wątpliwości".[9]

Słowne igraszki, zawsze zgrabnie i z wdziękiem podane, kryją sens głębszy niż pięknie skonstruowana fraza. To dwa w jednym - są jak jajko, które, nie dość, że samo w sobie bliskie perfekcji, kryje w środku niespodziankę. Coryell - ten liryczny i ten ironiczny - przez ponad trzysta stron nie ustaje w wysiłku serwowania czytelnikowi krótkich, jednozdaniowych piłek, namawiając go do wyjścia poza utarte myślowe schematy. Podobnymi cechami odznacza się zawarta w tym tomie "mała proza": to dłuższe niż aforyzmy, ale wciąż zwięzłe w formie  - choć nie w treści - refleksje, pełne namysłu nad człowiekiem i zrozumienia dla jego kondycji:

"Naraz zdumieni odkrywamy, że zestarzeliśmy się: wczoraj młodsi od bohaterów naszych ulubionych książek, teraz zrównaliśmy się, nie - przegoniliśmy ich wiekiem. To, co wydawało się trudno osiągalne, jest już poza nami. Teraz już wiemy: oni pozostaną tacy, jacy byli, kiedy spotkaliśmy się po raz pierwszy. Wkrótce, jeśli czas pozwoli, przerośniemy i powieściowych starców, a wtedy po raz ostatni zamkniemy księgę o nas samych".[10]

Tak, Ania z Zielonego Wzgórza i Anna Karenina pozostaną wciąż te same, zastygłe w bursztynie pomiędzy okładkami książek, a ich czytelnicy podążą dalej, wzdłuż osi czasu, której kierunek biegnie w jedną, wiadomą stronę. Aforyzmy z "Niewierności nad wiernościami", choć odmierzone na jeden kęs, są pełnowartościowym literackim daniem, pożywką dla myśli i odżywką dla ducha. To strawa uniwersalna, dieta dla każdego, którą można zabrać na wynos, żeby na języku przeżuć, w głowie poobracać i wyobraźnię obudzić. Po co? Jak odpowiada sam autor w aforyzmie na temat aforyzmów (!):

"Aforyzmy nie prostują niczyich dróg, ale je nieco oświetlają".[11]

O ilu długich, grubych tomiszczach można to samo powiedzieć?

Coryell, A. (2015). Niewierność nad wiernościami. Aforyzmy i mała proza. Oficyna Wydawnicza ATUT, Wrocław.

[1] Ibidem, str. 22;                       [2] Ibidem, str. 35;

[3] Ibidem, str. 81;                       [4] Ibidem, str. 295;

[5] Ibidem, str. 46;                       [6] Ibidem, str. 123;

[7] Ibidem, str. 253;                     [8] Ibidem, str. 263;

[9] Ibidem, str. 337;                     [10] Ibidem, str. 266;

[11] Ibidem, str. 271.